ŁOPUSZNO W HISTORII

Łopuszno, szlacheckie gniazdo

Nazwa miejscowości wywodzi się od dialektycznych brzmień rzeczownika „łopuch” oznaczającego nazwę miejscowej rośliny – łopianu, bujnie porastającej kiedyś te tereny. W przeszłości nazwa była zapisywana w następujących wariantach: Lopuszna, Lopuszno, Lopuschno, Lopussno. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XIV w. W dokumencie z 1355 r. wieś zapisana została pod nazwą „Łopuszna”, w 1367 już jako „Łopuszno”. 

Od XIV do XVI w. wieś była własnością rodziny Łopuszańskich. Najstarsza wzmianka o dziedzicach Łopuszna – braciach Rosco, Boksa i Jakusz z Łopuszna, świadczących w Solcu, pochodzi z 1367 r. Jeden z Łopuszańskich był w 1392 r. dworzaninem królowej Jadwigi. 
O Łopuszańskich wspomina także dokument fundacji kościoła, podpisany w 1425 r. przez Mikołaja Stoigniewa z Jasieni, Dziersława z Łopuszna i Woli oraz Jakusza z Czartoszów. Pierwsi dwaj byli bliskimi krewnymi, może nawet braćmi, używali tego samego herbu Róża i zawołania Poraj. Przyjęte nazwiska Jasieńskich czy Łopuszańskich pochodziły od posiadanych wsi.
Inna wzmianka o Janie z Łopuszna pojawia się w roku 1438, gdy zapłacił on krakowskim biskupom główszczyznę (pieniądze należne za głowę zabitego) za ks. Tomasza, plebana w Podgrodziu.
W roku 1508 w chęcińskich księgach poborowych figuruje Andrzej Łopuszański. W roku 1540 pojawia się jako współwłaściciel Łopuszna 

Mikołaj Mokrski, wcześniej dziedzic pobliskiego Wielebnowa, a w roku 1591 w aktach grodzkich w Chęcinach znaleźć można Wojciecha, Mateusza i Kacpra Łopuszańskich "w Łopusznie części swoje dziedziczne mających". 
Na początku XVII w. Łopuszno stało się własnością Łąckich. W roku 1624 dziedzicem był Zygmunt Łącki, który pisał się z Nadola Dolnego i Łopuszna. 
Kolejnymi właścicielami wsi w XVII w. i na początku XVIII w. byli Derszniakowie herbu Korczak, wywodzący się z Rokitnicy w Ziemi Przemyskiej. 
W roku 1721 Anna Derszniakówna, poślubiając Jana Dobieckiego herbu Ossorya, wniosła Łopuszno w dom mężowski, a w konsekwencji we władanie Dobieckich. W XVIII w. Andrzej Dobiecki uzyskał od króla Augusta III przywilej dla wsi Łopuszno na organizację trzech jarmarków w roku. Najwybitniejszym spośród Dobieckich był Eustachy Onufry Feliks Dobiecki (1855 – 1919), wybitny działacz polityczny i gospodarczy w Królestwie Polskim. Ostatni z Dobieckich, Zbigniew władał dobrami łopuszańskimi aż do 1939 r. Wrócił do Łopuszna na krótko w styczniu 1945 r. Wyjechał po miesiącu i do śmierci przebywał i pracował na Pomorzu.

Łopuszno, parafia Podwyższenia Krzyża Świętego 

T. Ladenberger w książce „Zaludnienie Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego”, opierając się na źródłach dotyczących świętopietrza przesyłanego do Rzymu, pisze, że w Łopusznie już w I połowie XIV w. istniała parafia. Pierwszy kościół parafialny powstał prawdopodobnie w Łopusznie w wieku XIV. Na pierwszą wzmiankę o kościele w Łopusznie natrafiamy w aktach konsystorza gnieźnieńskiego w 1418 r. Znany jest dokument fundacyjny kościoła z 1425 r. Sto lat później opisał parafię Łopuszno Jan Łaski w „Liber beneficiorum” arcybiskupa gnieźnieńskiego. Według Łaskiego w 1520 r. w Łopusznie był budowany nowy drewniany kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża z prawem patronatu świeckich właścicieli Łopuszna, Czartoszów, Woli (Jedle) i Wielebnowa. Erekcja kościoła nastąpiła rok później. Murowaną świątynię ufundował w 1651 r. Hieronim Łącki. Wyremontowano ją w 1741 r., a konsekrowano 27 lipca 1766 r. Był to kościół jednonawowy, niezbyt duży. Mierzył 19 m długości, 5,8 m szerokości i 8,6 m wysokości.

W latach 1870-1872 kościół został wyremontowany i znacznie powiększony przez ks. proboszcza Antoniego Góreckiego. Świątynia mierzyła wtedy 30,5 m długości i 9,2 m szerokości. Przykryta był gontem, a dwie kopuły angielską blachą pokostowaną na czerwono. Otaczał ją mur, w którym główne wejście znajdowało się od strony północnej, tj. od wsi i targowiska. Obok kościoła stała dzwonnica zbudowana z funduszy ks. Ignacego Kamieńskiego. W czasie I wojny światowej, w lutym 1915 r. kościół został zniszczony i spalony przez wojska niemieckie. Spłonęły sprzęty kościelne, organy, budynki plebańskie, a wikariat i organistówkę uszkodziła artyleria. Zrabowano najmniejszy dzwon i zniszczono część ksiąg w archiwum. Ocalała tylko plebania. Po zakończeniu wojny przystąpiono do budowy kaplicy na placu plebańskim, obok dzisiejszej szkoły. Długie lata stał tam dębowy krzyż misyjny. Drewniana kaplica została po wybudowaniu nowego kościoła przeniesiona do właśnie utworzonej parafii Wierna. Wiosną 1926 r. z inicjatywy i pod kierownictwem ks. proboszcza Aleksandra Jankowskiego ruszyły prace związane z usunięciem ruin starego kościoła i budową nowej świątyni. W 1927 r. podczas uroczystości Podwyższenia Krzyża Świętego bp Augustyn Łosiński poświęcił fundamenty nowego kościoła. W 1928 r. kościół zbudowano do wysokości bocznych naw, rok później roboty wyprowadzono do wysokości nawy głównej. W roku następnym zrobiono szczyty i dach, który pokryto dachówką z Grudziądza. W 1931 roku zbudowano wieżę i pokryto ją blachą miedzianą. Następnie w roku 1932 wykonano pokrycie kaplicy i zajęto się sklepieniami oraz tynkami. W 1933 r. zakończono zewnętrzne prace budowlane i kościół poświęcono. Kolejne lata zajęły prace wewnątrz kościoła. W 1936 roku Stanisław Jagodziński z Radomia zbudował organy. Ołtarze i stacje Drogi Krzyżowej wykonał artysta Wojciech Durek (1938 r.). Uroczystej konsekracji kościoła dokonał ks. bp Franciszek Sonik w 1948 r.

Łopuszno na marginesie wielkich wydarzeń historycznych

Łopuszno i okoliczne wsie były w końcu XVIII i w XIX w. świadkami walk o niepodległość Polski. W momencie kapitulacji wojsk polskich pod Radoszycami w 1794 r. w Łopusznie przebywał generał Jan Henryk Dąbrowski, późniejszy twórca Legionów Polskich we Włoszech. 

Tutaj walczyli powstańcy w latach 1863 – 1864. W nocy z 16 na 17 lutego 1863 r. od strony Lasocina obok Czartoszów przechodził oddział pułkownika Antoniego Jeziorańskiego liczący 1000 żołnierzy. W Małogoszczu doszło do połączenia oddziałów Jeziorańskiego i generała Mariana Langiewicza. 24 lutego 1863 r. rozegrała się pod Małogoszczem jedna z większych bitew powstania, zakończona klęską i znacznymi stratami. Bitwa małogoska miała także swój epizod na terenie naszej gminy, w okolicy Ewelinowa. Tutaj przed bitwą gen. M. Langiewicz wysłał 30 wozów z zaopatrzeniem. 26 lutego wskutek zdrady cały dobytek powstańczy wpadł w ręce Moskali, lecz sam oddział, z małymi stratami, wymknął się nieprzyjacielowi. Dziś w pobliżu wsi, na polanie wśród lasu znajduje się mogiła z krzyżem. Niegdyś był tu napis „Bohaterom z 1863 r. mieszkańcy wsi Ewelinów”. Mogiła kryje szczątki 15 powstańców. W czasie powstania w okolicy Łopuszna prowadziły działania partyzanckie także oddziały Dionizego Czachowskiego oraz Zygmunta Rzewuskiego – „Krzywdy”. Pięćdziesiąt lat później, w czasie I wojny światowej front przebiegał przez tereny gminy. Ciężkie walki toczyły się na Wzgórzach Krasocińskich, w okolicach Małogoszcza i Łopuszna (24, 25 grudnia 1914 r.). Walki o zdobycie pozycji wokół Łopuszna trwały od grudnia do maja. Samo Łopuszno znalazło się na linii frontu 31 grudnia. W ciągu następnych miesięcy miała miejsce walka pozycyjna, przerywana lokalnymi atakami niemieckimi, z których najcięższy odbył 9 lutego 1915 r. W czasie walk spłonął kościół i całe Łopuszno. Zniszczony został cmentarz grzebalny, gdyż Niemcy ostrzeliwali go artylerią, chcąc usunąć stamtąd Rosjan. Działania wojenne uszkodziły w poważnym stopniu stanowisko archeologiczne w Ludwikowie, spłonęło także południowo – zachodnie skrzydło pałacu Dobieckich. Ważnym i ciekawym wydarzeniem w okresie międzywojennym było spotkanie mieszkańców Łopuszna z marszałkiem Edwardem Rydzem – Śmigłym 16 października 1937 r. Główne działania kampanii wrześniowej ominęły Łopuszno. Niemcy zajęli Łopuszno w piątym dniu wojny. Od samego początku okupacji istniała w Łopusznie silna placówka żandarmerii. Zapewne miała ona chronić liczną na terenie gminy mniejszość niemiecką. W 1943 r. za wystąpienia przeciwko ludności niemieckiej i pomoc oddziałom partyzanckim Niemcy zorganizowali na terenie gminy Łopuszno dwie pacyfikacje: w Naramowie i w Skałce Polskiej. Placówka ZWZ – AK o kryptonimie „Rola” powstała w Łopusznie na początku 1940 r. Organizatorem i komendantem był nauczyciel, żołnierz kampanii wrześniowej 1939 r. – plutonowy podchorąży Mieczysław Stemplewski, ps. „Sergiusz”. Cenny sukces miejscowego ruchu oporu to pozyskanie współpracownika. Był nim żandarm miejscowego posterunku Austriak Adolf Karl Landl. Zobowiązał się on do informowania o akcjach wymierzonych przeciw mieszkańcom Łopuszna i okolic. Otrzymał pseudonim konspiracyjny „Felek”. Współpraca z nim trwała aż do zakończenia wojny. Później wyjechał do Austrii. W końcu lat pięćdziesiątych odwiedził ponownie Łopuszno.

Łopuszno miejscem spotkania wielu kultur i religii

Od końca XVIII wieku polska ludność Łopuszna żyła w społeczeństwie wielonarodowym. Mieszkali tutaj w pokojowej koegzystencji katolicy, ewangelicy i wyznawcy judaizmu. W ciągu wieków nie dochodziło między nimi do większych konfliktów. 

Mniejszością narodową, która miała poważny wpływ na życie społeczno – gospodarcze Łopuszna i okolic, byli Żydzi. Trafili oni w okolice Łopuszna w XVIII w. Prawdopodobnie już wtedy gmina żydowska posiadała własny cmentarz daleko poza wsią, w Ludwikowie. W 1820 r. Żydzi zamieszkiwali w Łopusznie, Baryczy, Olszówce, Wielebnowie, Józefinie, Czartoszowach i Jedlu. W związku z wydaniem w 1822 r. prawa zakazującego ludności żydowskiej arendowania i szynkowania w karczmach wiejskich skupili się w Łopusznie. W połowie lat trzydziestych było ich 239 i mieszkali wyłącznie w Łopusznie. Zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem. W 1844 r. najwięcej wśród nich było szewców, olejarzy, czapników, piekarzy, kamieniarzy i stelmachów. Znaczący wzrost liczby ludności żydowskiej nastąpił po reformie uwłaszczeniowej i był niewątpliwie związany z możliwością swobodnej zmiany miejsca zamieszkania oraz rozwojem rynku lokalnego. W 1894 r. Żydzi stanowili w Łopusznie 61% ludności, a na rok przed wojną już 74%. Na początku XX wieku (ok. 1903 r.) zbudowali w Łopusznie z własnych składek murowaną synagogę przy ulicy Przedborskiej. Kilka lat później powstała mykwa, czyli rytualna łaźnia. Przy synagodze istniała bogata biblioteka religijna, której księgozbiór wart był około 1000 rubli. Pierwsza wojna światowa doprowadziła ludność żydowską do ruiny. Budynki gminy żydowskiej zostały zniszczone. W okresie międzywojennym gmina żydowska posiadała drewnianą bożnicę, mykwę, działkę o wielkości 144 prętów (27,4 a.), ogród oraz ogrodzony cmentarz. W 1930 r. postawiono nową łaźnię. We wrześniu 1939 roku mieszkało w Łopusznie około 625 Żydów. Od 29 marca 1941 r., po konferencji odbytej w Radomiu, gubernator Karl Lasch polecił umieszczać Żydów w specjalnych dzielnicach mieszkaniowych. W wyniku tych decyzji do Łopuszna zaczęli zjeżdżać Żydzi z okolicy. W marcu 1942 roku ludność ta liczyła około 1077 osób. We wrześniu tegoż roku Żydzi zostali zmuszeni do opuszczenia Łopuszna. Skierowano ich do Chęcin, stamtąd trafili do obozu zagłady w Treblince.

Inną mniejszością narodową i wyznaniową byli Niemcy. Początki ich pobytu w gminie związane są z drugą kolonizacją niemiecką trwającą od początku XIX wieku. W dobrach Dobieckiego pojawili się w latach dwudziestych. Zamieszkiwali oni nowo tworzone wsie – kolonie: Józefinę, Antonielów i Eustachów. W połowie wieku zasiedlili także nowe kolonie: Karolinów, Michalą Górę i Dąbrowski. Dysponowali oni stosunkowo wysoką techniką i kultura rolną. Sporą część stanowili rzemieślnicy: szewcy, kowale, krawcy, tracze, bednarze i stolarze. Te ostatnie zawody były niewątpliwie związane z zagospodarowaniem nowych, dotychczas niedostępnych terenów. W 1828 r. liczba ludności wyznania ewangelicko-augsburskiego wynosiła 236 osób, czyli więcej niż w Kielcach. W 1833 r. stanowili oni 8,6% ogółu ludności okolic Łopuszna. Duży wzrost liczby ludności niemieckiej następuje po powstaniu styczniowym. Od 1871 do 1913 roku ich liczba stale utrzymuje się powyżej 800 osób, jednak procentowy udział w liczbie ludności spada z 12,6% do 8,7% przed wybuchem I wojny światowej. Jeszcze w XIX wieku społeczność ewangelicka uzyskała zgodę na utworzenie filii parafii kieleckiej w gminie Łopuszno. Pastor miał przyjeżdżać do Domu Modlitwy w Antonielowie cztery razy do roku. Przy Domu Modlitwy miała znajdować się szkoła oraz pomieszczenie dla nauczyciela. Zarówno Dom Modlitwy jak i szkoła przetrwały do II wojny światowej. Od samego początku społeczność niemiecka miała w Antonielowie swój cmentarz. Dzisiaj zarośnięty drzewami, ale nadal widoczny. Na cmentarzu zachowały się nagrobki, głównie z przełomu XIX i XX wieku. Po I wojnie światowej społeczność ewangelicka okolic Łopuszna liczyła 711 osób i stanowiła obok Kielc jedno z największych skupisk ludności tego wyznania na terenie Kielecczyzny. W kwietniu 1938 r. Niemcy mieszkali w następujących miejscowościach: Antonielowie – 415, Karolinowie – 126, Eustachowie – 175, Marianowie – 71, Zasłońcu – 16, Ludwikowie – 34 i Łopusznie – 24. Trudnym okresem dla ludności niemieckiej był czas bezpośrednio przed II wojną światową i w czasie okupacji. Duża część z nich współpracowała z okupantami. W lipcu 1944 r. wszyscy wyjechali z naszych okolic.

Pliki do pobrania